Dit zijn de 4 winnaars van de Bis-architectuurwedstrijd

De Bis-architectuurwedstrijd 2022 ging op zoek naar projecten die inzetten op circulair bouwen en daardoor een positieve impact hebben op het milieu. Dat betekent bouwprojecten waar rekening wordt gehouden met de hele levenscyclus van het gebouw. Dat gaat dan over de bouwmaterialen: zijn die milieuvriendelijk, CO2-neutraal, worden oude materialen hergebruikt? Maar ook over bouwmethodes: is het pand structureel en conceptueel zo gebouwd dat het op termijn bijvoorbeeld een andere bestemming kan krijgen? Is het pand demonteerbaar op het einde van zijn levenscyclus zodat de materialen hergebruikt kunnen worden?

Uit 47 inzendingen koos de jury vier laureaten:

• Co-housingproject van Anapneusis vzw, Schoten - Bruno Spaas Architectuur
• BEN-woning House PMJ 2.0, Sint-Niklaas - An Schoenmaekers
• Parkgebouw Leiedal, Kennedypark Kortrijk - Urbain Architectencollectief
• Verbouwproject ZNA, Middelheimsite Antwerpen - VECTOR HAUS ir.-architecten en MAKER architecten

De jury had bij de beoordeling bijzondere aandacht voor:

• Overtuigende en inspirerende voorbeelden van circulariteit
• De milieu-impact van het bouwproject
• Een slim en zuiniger gebruik van hulpbronnen en materialen.

De jury bestond dit jaar uit:

• Stijn Brancart, ir. architect, assistent professor structureel ontwerp aan de TU Delft,
• Isabelle Du Pré, ir. architect, head of development bij Upgrade Estate
• Philippe De Brabanter, technisch adviseur bij Van Dessel Insurance Brokers
• Marc Hendrickx, ir. architect, ondervoorzitter Orde van Architecten – Vlaamse Raad, als waarnemend jurylid.

Over de 4 laureaten:

Co-housingproject van Anapneusis vzw, Schoten - Bruno Spaas Architectuur

In het co-housingproject van Anapneusis vzw kunnen acht gewezen daklozen terecht. Binnen een strikt budget werd een duurzame nieuwbouw gerealiseerd met vier studio’s en een gemeenschappelijke ruimte voor alle bewoners van de site. Na grondig onderzoek bleek een renovatie van het bestaande gebouw niet haalbaar en werd er beslist om het te vervangen door een nieuwbouw. Het gebouw werd opgetrokken volgens bio-ecologische principes. 

Dit kleinschalige nieuwbouwproject focust volgens de jury heel sterk op materiaalgebruik en speelt op dat vlak een voorbeeldrol. "De combinatie van kalk en hennep voor de isolatie in een massiefhoutbouw is heel interessant. Schelpen voor de funderingen zijn vernieuwend en maken dat het gebruik van beton tot een minimum beperkt kan worden", klinkt het.

Het materiaalgebruik samen met de geothermie en zonne-energie maken dat de milieu-impact van de woning heel laag is. Het compacte volume met een buitentrap is energie-efficiënt. Bovendien vervult deze woning een interessante sociale functie. "Het is meer dan een gewone eengezinswoning. Het co-housingprincipe is een inspirerend voorbeeld van hoe wonen er in de toekomst zou kunnen uitzien. De inplanting in de groene rustgevende omgeving – en niet onbelangrijk: op een perceel waar tevoren al een woning stond – maakt dat de bewoners er helemaal tot rust kunnen komen. Het verhaal van dit bouwproject klopt helemaal."

BEN-woning House PMJ 2.0, Sint-Niklaas - An Schoenmaekers

Voor het ontwerp van deze woning is er weloverwogen vertrokken van wat er al was: twee rijwoningen en een achtergelegen textielfabriek, een herinnering aan de textielindustrie die Sint-Niklaas zo bepaald heeft.

Door de jaren heen was het pand in het centrum van de stad zo in verval geraakt dat het onbewoonbaar werd verklaard. Dat er geen dak was op de woningen vooraan heeft voor de nodige ravage gezorgd. Deze bouwvallige staat zagen de eigenaars eerder als een opportuniteit dan een gebrek: een kans om een ondergewaardeerde plek met geschiedenis nieuw leven in te blazen en dat volgens de noden van vandaag en morgen. Door de elementen die er al waren te gebruiken als bouwstenen (letterlijk en figuurlijk) kon een moderne, bijna energieneutrale woning met de charme van de oude fabriek worden gerealiseerd.

Vooral het hergebruik van niet alleen het gebouw, maar ook van de materialen, die heel puur werden gelaten, apprecieerde de jury enorm in dit kleinschalige renovatieproject. "Dit project gaat verder dan een klassieke renovatie", staat er te lezen. "En ook circulariteit gaat hier verder door het maximale hergebruik van de bouwmaterialen en van de structurele elementen. Het maximaal hergebruik maakt dat er heel weinig nieuwe materialen nodig waren, wat de kostprijs van de renovatie drukt terwijl het geheel toch erg kwalitatief blijft." De jury noemt deze renovatie "vernieuwend en inspirerend". Het geeft een goed idee van hoe je circulair en budgetvriendelijk kan renoveren. "De woning toont ook aan dat de afwerkingsgraad iets subjectief is. Er is bewust gekozen voor het principe ‘ruwbouw is afwerking’, waarbij oog voor detail en afwerking van het gebouw van cruciaal belang is. De architectuur vraagt geen bijkomende handelingen of producten, zoals pleisterwerk. Op die manier kunnen materialen makkelijker gedemonteerd en hergebruikt worden."

De ruwheid en de openheid dragen bij aan het karakter en het loftgevoel van de woning – wat je niet zou verwachten van een rijtjeshuis in de stad. "Het is een voorbeeld van hoe je de kosten van je verbouwing kunt spreiden over de tijd zodat je project financieel haalbaar is. Het gebouw kan nog meegroeien en een volgende bewoner heeft nog de ruimte om de woning naar eigen smaak af te werken en in te richten", besluit de jury.

Parkgebouw Leiedal, Kennedypark Kortrijk - Urbain Architectencollectief

Het eigentijdse parkgebouw is opgebouwd als een kantorencomplex maar kan door zijn flexibel ruimtegebruik ook andere invullingen krijgen. Belangrijk voor de ontwerpers is het respect voor de omgeving waar het gebouw wordt ingepland. Het Kennedypark ligt op een fiets- en wandelnetwerk. De open galerij van het gebouw maakt dat het zicht van voetgangers en wandelaars niet belemmerd wordt.

Volgens de jury is dit project een schoolvoorbeeld van hoe bouwen er in de toekomst uit kan zien. “Het gebouw is future proof en veranderingsgericht. Hoewel het nog in conceptfase zat, werden verschillende scenario’s voor de invulling van het aanpasbare plan effectief getest én ze zijn geloofwaardig.” Dat trappen en liften die normaal in een vaste kern zitten hier naar de buitenkant verhuizen is architecturaal heel origineel en zinvol volgens de jury. “Door die ingreep is er binnen immers nog meer flexibiliteit. Ook aan de buitenzijde werkt dit wel en heeft het een mooi visueel effect. Waar eenvormigheid op de verdiepingen vaak leidt tot een eentonige look, zit hier toch een boeiende variatie in de structuur en ziet het er architecturaal heel aantrekkelijk uit.” “Dit project is ook interessant op het vlak van materiaalgebruik met lokaal geproduceerde, demontabele kleipannen en vlasisolatie, die een knipoog is naar de rijke vlasgeschiedenis in de regio. Alle aspecten van circulariteit komen hier op een geloofwaardige manier aan bod. Het gebouw bewijst ten slotte ook dat circulariteit niet beperkend moet zijn op het vlak van architectuur.”

Verbouwproject ZNA, Middelheimsite Antwerpen - VECTOR HAUS ir.-architecten en MAKER architecten

De verbouwing is een opportuniteit om een globale circulaire strategie te ontwikkelen voor de hele ziekenhuisinstelling. Er werd naar systeemoplossingen gezocht voor scheidingswanden, plafonds, technische installaties ... die aanpasbaar zijn en gebouwd zijn met omkeerbare en low-tech verbindingen en duurzame en herbruikbare materialen. Het resultaat is de toepassing van specifieke oplossingen in een modulair, flexibel en generiek systeem. Voor de indeling van de ruimtes is naar meerdere scenario’s gezocht om wijzigingen in functies en eisen mogelijk te maken. Dat gebeurt met behulp van een slim basisontwerp, zowel wat de architectuur als de technische uitrusting betreft.

"De demonteerbaarheid is ongetwijfeld de grote sterkte van dit grootschalige renovatieproject", motiveert de jury. "Het betreft hier niet louter technische herbruikbaarheid, maar er werd echt nagedacht over de volledige herbruikbaarheid van het pand, de materialen, de functies ... Er is een grote flexibiliteit voor de invulling van de ruimtes en hun functies en toekomstige veranderingen. Er werden verschillende scenario’s uitgewerkt die alle nog uitvoerbaar zijn, zonder dat je het gevoel hebt dat het gebouw een testcase is."

Modulariteit, met goede keuzes voor demontabele systemen op goed doordachte plekken, is hier tot het uiterste doorgedreven, terwijl het geheel architecturaal heel zuiver blijft. Het project maakt duidelijk hoe modulair bouwen praktische toepassingen kan vinden. De sterke focus op de financiële levenscyclus van het project is een extra troef. De total cost of ownership wordt duidelijk in kaart gebracht. Tot slot is het project al uitgevoerd en blijkt het ook in praktijk te werken zoals het werd voorzien.